À Àƒ π À π & ƒ π ñ π ƒ π ª º ƒª ø. È ÙËÓ ÔÚı Ú ÛË ÙˆÓ ÓÙÈ ÈÔÙÈÎÒÓ

Transcript

1 À Àƒ π À π & ƒ π ñ π ƒ π ª º ƒª ø È ÙËÓ ÔÚı Ú ÛË ÙˆÓ ÓÙÈ ÈÔÙÈÎÒÓ EK OΣEIΣ Aθήνα 2002

2 Εκδίδεται από τον Εθνικό Οργανισµό Φαρµάκων µε την επιµέλεια της Επιτροπής για την Ορθή Χρήση των Αντιβιοτικών. Τα κείµενα βασίστηκαν σε αντίστοιχη έκδοση των Υγειονοµικών Αρχών του Βελγίου. Μετάφραση: Ευθυµία Γιαννιτσιώτη, Ιατρός Παθολόγος ΕΘΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΘΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ Ε. Γιαµαρέλλου Καθηγήτρια Παθολογίας Παν. Αθηνών, /ντρια 4 ης Παθολογικής Παν. Κλινικής, Νοσ. Σισµανόγλειο Πρόεδρος. Βώρος Αν. Καθηγητής Χειρουργικής Παν. Αθηνών, Νοσ. Αρεταίειο, Αντιπρόεδρος Ε. Φούζα Φαρµακοποιός, ΕΟΦ, Γραµµατέας Χ. Μπασιάρης Καθηγητής Παθολογίας-Λοιµώξεων Ιατρικού Τµήµατος Περιφ. Παν. Γενικό Νοσ. Πατρών Ι. Τσελέντης Καθηγητής Βακτηριολογίας-Παρασιτολογίας Ζωονόσων και Γεωγραφικής Ιατρικής Παν. Κρήτης Κ. Σαρρής Καθηγητής Μικροβιολογίας, Τµήµα Κτηνιατρικής ΑΠΘ Ι. Ιωαννίδης Αν. Καθηγητής Επιδηµιολογίας Παν. Ιωαννίνων Γ. Σαµώνης Αν. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Παν. Κρήτης Ρ. Στυλιανοπούλου Φαρµακοποιός, Νοσ. «Ερυθρός Σταυρός» Ν. Γαλανάκης Επίκ. Καθηγητής Παν. Αθηνών Νοσ. Νίκαιας «Αγ. Παντελεήµων» Α. Κωνσταντόπουλος Καθηγητής Παιδιατρικής, Παν. Αθηνών Α. Αντωνιάδου Παθολόγος-Λοιµωξιολόγος, Επιµ. Β' ΕΣΥ 4 ης Παθολογικής Παν. Κλινικής, Νοσ. Σισµανόγλειο Α. Βαρδίκα Βιολόγος, ΙΦΕΤ Α. Τσακάλου Φαρµακοποιός, Νοσ. ΑΧΕΠΑ Θεσσαλονίκης Α. Παπαλεξίου Φαρµακοποιός Εκδοτική παραγωγή: Ινστιτούτο Φαρµακευτικής Έρευνας & Τεχνολογίας (ΙΦΕΤ αε) 18ο χιλ.λεωφ. Μαραθώνος, Παλλήνη τηλ fax Υπεύθυνη παραγωγής: Έλλη Γαβριήλ

3 π ƒ Ãƒ ø πµπ π ø Σε αυτό το φυλλάδιο θα βρείτε στοιχεία για ένα θέµα που αφορά την υγεία µας και την υγεία των παιδιών µας. Στην Ελλάδα έχουµε από τα υψηλότερα ποσοστά κατανάλωσης αντιβιοτικών σε ολόκληρο τον κόσµο! Το αποτέλεσµα; να έχουµε επίσης και από τα υψηλότερα ποσοστά ανθεκτικών µικρόβιων. Γιατί συµβαίνει αυτό; Αντιβιοτικά και λοιµώξεις Τα αντιβιοτικά παρασκευάστηκαν για πρώτη φορά πριν από 50 περίπου χρόνια για να καταπολεµήσουν τις µικροβιακές λοιµώξεις. Μέχρι τότε, πολλές λοιµώξεις ήταν θανατηφόρες. Σήµερα, µια νέα απειλή εµφανίζεται: Πολλές λοιµώξεις θα µπορούσαν να ξαναγίνουν θανατηφόρες, γιατί τα µικρόβια που τις προκαλούν έχουν γίνει ανθεκτικά στα αντιβιοτικά που χρησιµοποιούµε. Πώς γίνεται αυτό; Οι λοιµώξεις στον άνθρωπο προκαλούνται από ιούς και µικρόβια. Τα αντιβιοτικά δεν ασκούν καµία απολύτως επίδραση στους ιούς. Είναι αποτελεσµατικά µόνο στις µικροβιακές λοιµώξεις. 3

4 Αυτό τι σηµαίνει; Ότι δεν πρέπει ποτέ να λαµβάνονται αντιβιοτικά για λοιµώξεις που οφείλονται σε ιούς. Μήπως όµως, σηµαίνει ότι πρέπει να χορηγούνται αντιβιοτικά σε κάθε µικροβιακή λοίµωξη; Η απάντηση είναι ΟΧΙ! Τα αντιβιοτικά πρέπει να χρησιµοποιούνται µόνο για τις σοβαρές µικροβιακές λοιµώξεις. Γιατί; 1. Γιατί οι περισσότερες από τις λοιµώξεις που µας συµβαίνουν (π.χ. οξείες διάρροιες, ωτίτιδες, βρογχίτιδες, ιγµορίτιδες καθώς και ιώσεις µε συµπτώµατα όπως συνάχι, πονόλαιµος, πόνος στα κόκκαλα και στους µύες, πυρετός), θεραπεύονται από µόνες τους µέσα σε διάστηµα µικρότερο ή µεγαλύτερο των τριών ηµερών. Έτσι αν κάποιος έχει πάρει ένα αντιβιοτικό για να θεραπευτεί από µια τέτοια λοίµωξη, θα µπορούσε να αποδώσει την θεραπεία του στην χρήση του αντιβιοτικού, ενώ κάτι τέτοιο δεν αληθεύει. Όµως κάπως έτσι γεννήθηκε η ψευδαίσθηση και ο µύθος για τις µαγικές ιδιότητες των αντιβιοτικών. 2. Γιατί τα αντιβιοτικά δεν θα µας βοηθήσουν στο να γίνουµε πιο γρήγορα καλά. Η άµυνα µας είναι επαρκής για την ίαση της πλειοψηφίας των απλών λοιµώξεων που µας συµβαίνουν. Για παράδειγ- µα, ένα αντιβιοτικό δεν θα «ρίξει» τον πυρετό πιο γρήγορα. 4

5 Τότε λοιπόν, πότε είναι απαραίτητα τα αντιβιοτικά; Τα αντιβιοτικά είναι απαραίτητα και αναντικατάστατα στις σοβαρές µικροβιακές λοιµώξεις αυτές που µπορούν να είναι επικίνδυνες για την υγεία ή και τη ζωή του ασθενούς. Γιατί; Όταν πρόκειται για σοβαρές µικροβιακές λοι- µώξεις, τα αντιβιοτικά εµποδίζουν τον πολλαπλασιασµό των µικροβίων, επιτρέποντας έτσι στον οργανισµό µας να έχει τον χρόνο να οργανώσει την άµυνά του (δηλαδή να παρασκευάσει αντισώµατα και κύτταρα άµυνας για να καταστρέψει όλα τα µικρόβια). Στην ουσία, δηλαδή, τα αντιβιοτικά, σε αυτές τις περιπτώσεις, δίνουν τον απαραίτητο χρόνο στην άµυνά µας για να αντιµετωπίσει µε επιτυχία την λοίµωξη. ΜΟΝΟ Ο ΓΙΑΤΡΟΣ και κανένας άλλος, είναι σε θέση να κρίνει πότε µια λοί- µωξη είναι σοβαρή και θα πρέπει να δοθεί το αντιβιοτικό. ΜΟΝΟ Ο ΓΙΑΤΡΟΣ µπορεί να καθορίσει την δοσολογία, τον τρόπο και τη διάρκεια λήψης του αντιβιοτικού. Έχει µεγάλη σηµασία να λαµβάνουµε το αντιβιοτικό µόνο µετά από σύσταση 5

6 γιατρού, δηλαδή ιατρική συνταγή, στη δοσολογία που ο γιατρός µας συστήνει και να µην ξεχνάµε ποτέ την δόση µας. Έχει µεγάλη σηµασία να τηρούµε αυστηρά και χωρίς παρεκκλίσεις και αυθαίρετες ερµηνείες το χρονοδιάγραµµα της θεραπείας. Τα παιδιά µας χρειάζονται περισσότερο τα αντιβιοτικά από ότι εµείς; Η απάντηση είναι ΟΧΙ. Τα παιδιά δεν χρειάζονται περισσότερο και συχνότερα τα αντιβιοτικά. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι λοιµώξεις στα παιδιά οφείλονται σε ιούς. Και τα αντιβιοτικά δεν έχουν καµία απόλυτως δράση στους ιούς. Ούτε θα βοηθήσουν στα αλήθεια το παιδί να απαλλαγεί γρηγορότερα από τα συ- µπτώµατα της λοίµωξής του. Ο παιδίατρος, είναι ο µοναδικός αρµόδιος να αποφασίσει τη χορήγηση αντιβιοτικού για µια αποδεδειγµένη µικροβιακή λοίµωξη. εν βοηθάµε τα παιδιά µας επι- µένοντας στη χορήγηση αντιβιοτικού, ούτε τα προστατεύουµε από τυχόν επιπλοκές. 6

7 Υπερκατανάλωση αντιβιοτικών και µικροβιακή αντοχή Η µεγάλη κατανάλωση αντιβιοτικών στα παιδιά και στους ενήλικες έχει ως αποτέλεσµα την επικράτηση µικροβίων ανθεκτικών στα αντιβιοτικά που αντικαθιστούν τα ευαίσθητα στις φυσιολογικές µας χλωρίδες, δηλαδή στο στόµα, τον εντερικό σωλήνα, τον κόλπο, την ουρήθρα και το δέρµα. Η δηµιουργία µικροβίων που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά δεν αφορά µόνο τα άτοµα που λαµβάνουν αντιβιοτικά αλλά και το περιβάλλον τους. Με ποιον τρόπο τα µικρόβια γίνονται ανθεκτικά στα αντιβιοτικά; Στο φυσικό περιβάλλον ορισµένα µικρόβια έχουν έτσι διαµορφωθεί ώστε να µπορούν να επιζήσουν παρουσία των αντιβιοτικών.λέµε τότε ότι τα µικρόβια έχουν αποκτήσει αντοχή. Η αντοχή σε ένα αντιβιοτικό είναι ένας µηχανισµός που το µικρόβιο βάζει σε εφαρµογή για να µπορέσει να εξουδετερώσει τη δράση ενός αντιβιοτικού που βρίσκεται στον ίδιο περιβάλλον µε αυτό. Ο µηχανισµός αντοχής µπορεί να µεταφέρεται αδιάκοπα από το ένα µικρόβιο στο άλλο, τόσο στα παθογόνα µικρόβια, όσο και στα συµβιωτικά µικρόβια. 7

8 Συµβιωτικά λέµε τα µικρόβια που ζουν φυσιολογικά µαζί µας και αποικίζουν το δέρµα και τους βλεννογόνους µας, αποτελούν δε τη λεγό- µενη «φυσιολογική χλωρίδα» µας: εκάκις τρισεκατοµµύρια µικρόβια υπάρχουν στο δέρµα, στη µύτη, στο στόµα, στο έντερο, τον κόλπο, την ουρήθρα, τα οποία ζουν αρµονικά µαζί µας, χωρίς να µας δηµιουργούν πρόβληµα. Παθογόνα, λέµε κάποια άλλα µικρόβια που υπάρχουν στο φυσικό περιβάλλον αλλά µπορούν, όταν έρθουν σε επαφή µαζί µας και κάτω από ορισµένες προϋπόθεσεις (όπως το να εισβάλουν σε µεγάλο αριθµό ή η άµυνα του οργανισµού µας να είναι εξασθενηµένη), να µας προκαλέσουν λοιµώξεις ποικίλης βαρύτητας. Το πρόβληµα µε τα αντιβιοτικά είναι ότι δεν κάνουν διάκριση ανάµεσα στα παθογόνα µικρόβια που είναι βλαβερά και στα συµβιωτικά µικρόβια που ζουν αρµονικά µαζί µας, τα σκοτώνουν όλα!. Έτσι τις θέσεις των συµβιωτικών µικροβίων καταλαµβάνουν παθογόνα µικρόβια, πολλά από τα οποία είναι ανθεκτικά στο αντιβιοτικό που χορηγείται, ενώ πολλά από τα συµβιωτικά µικρόβια κατορθώνουν να επιζούν µε το να γίνουν ανθεκτικά στο αντιβιοτικό που παίρνουµε. Αποτέλεσµα; Και τα παιδιά και οι ενήλικες αποικίζονται µε αυτόν τον τρόπο µε ανθεκτικά µικρόβια που µε την καθηµερινή δραστηριότητα (χειραψία, ασπασµός, εργασία µε χέρια, κοκ) διασπείρονται σε άλλους ανθρώπους, οι οποίοι, µε τη 8

9 σειρά τους αποκτούν ανθεκτικά µικρόβια στη φυσιολογική τους χλωρίδα κι ας µην έχουν κάνει οι ίδιοι χρήση αντιβιοτικών!. Το φαινόµενο δηλαδή της αντοχής στα αντιβιοτικά είναι µια αλυσιδωτή αντίδραση που αφορά στην πραγ- µατικότητα πολύ περισσότερους ανθρώπους από ότι φαίνεται. Γιατί τα ανθεκτικά µικρόβια γίνονται και πιο πολλά; Το αναφέραµε παραπάνω: τα ανθρώπινα όντα ανταλλάσσουν καθηµερινά τα µικρόβια που κουβαλάνε. Άρα, όσο πιο συχνά και όσο περισσότερα άτοµα λαµβάνουν τακτικά αντιβιοτικά, τόσο µεγαλύτερη είναι και η διασπορά ανθεκτικών µικρόβιων: Τα µικρόβια είναι αρκετά έξυπνα ώστε να φτιάχνουν µηχανισµούς άµυνας στα αντιβιοτικά που τους δίνουµε για να τα σκοτώσουµε. Η χρήση των αντιβιοτικών στη ζωοτροφία δεν ευθύνεται παρά µόνο για περιορισµένης έκτασης προβλήµατα αντοχής που αφορούν ανθρώπους. Συνεπώς, η άσκοπη χρήση των αντιβιοτικών στον άνθρωπο ευνοεί την εξάπλωση των ανθεκτικών µικρόβιων. 9

10 Τι µπορούµε να κάνουµε; Αν σταµατήσουµε την άσκοπη κατανάλωση αντιβιοτικών, τότε, προοδευτικά τα µικρόβια µας (συµβιωτικά και παθογόνα) θα ξαναγίνουν ευαίσθητα στα αντιβιοτικά. Είναι απλό: τα µικρόβια όταν σταµατούν να «απειλούνται» από τα αντιβιοτικά, προοδευτικά παύουν να χρησιµοποιούν τους µηχανισµούς που διαθέτουν για να αµύνονται στα αντιβιοτικά. Αφού δεν θα υπάρχουν στο περιβάλλον του µικροβίου αντιβιοτικά, οι µηχανισµοί αντοχής είναι άχρηστοι, το µικρόβιο τους αποβάλλει και σταδιακά, ξαναγίνεται ευαίσθητο στα αντιβιοτικά. Τόσο απλά! Είναι προτιµότερο λοιπόν, όταν αντιµετωπίζουµε σοβαρές µικροβιακές λοιµώξεις όπως π.χ. πνευµονία και ουρολοιµώξεις, αυτές να οφείλονται σε ευαίσθητα µικρόβια τα οποία τα αντιβιοτικά να µπορούν να σκοτώσουν. Γι αυτό: Τα αντιβιοτικά είναι πολύτιµα. Πρέπει να τα διαφυλάξουµε Πώς; Η λύση του προβλήµατος δεν βρίσκεται στην ανακάλυψη νέων αντιβιοτικών, αφού αν και αυτά χρησιµοποιηθούν λανθασµένα, πολύ γρήγορα θα χάσουν την αποτελεσµατικότητά τους. 10

11 Ο σωστός τρόπος χρησιµοποίησης των αντιβιοτικών: Λιγότερο συχνά Σήµερα καταναλώνουµε πολύ συχνά αντιβιοτικά και σε περιπτώσεις που ούτε χρήσιµα, ούτε απαραίτητα είναι για τη γιατρειά µας. Αυτή η υπερκατανάλωση των αντιβιοτικών οδηγεί σε µια προοδευτική επιλογή των ανθεκτικών µικροβίων στις φυσιολογικές µας χλωρίδες. Αυτό το φαινόµενο ονοµάζεται «πίεση επιλογής». Αν δεν αναλάβουµε σήµερα δράση ενάντια σε αυτή την υπερκατανάλωση, τότε στο µέλλον όλο και πιο συχνά θα παρουσιάζονται λοιµώξεις από ανθεκτικά µικρόβια, για τις οποίες τα αντιβιοτικά δεν θα µπορούν να µας βοηθήσουν ή ακόµα και να µας σώσουν. Πιο σωστά Στις περιπτώσεις εκείνες (που αναφέρονται παραπάνω) όπου το αντιβιοτικό είναι το µόνο µέσο θεραπείας µιας σοβαρής λοίµωξης, θα πρέπει να εφαρµόζου- µε τα παρακάτω: Να λαµβάνεται η συνιστώµενη από τον γιατρό, δοσολογία του αντιβιοτικού. Να µην λησµονείται καµία δόση. Να ακολουθείται πιστά το χρονοδιάγραµµα της θεραπείας, όπως αυτό ορίζεται από τον γιατρό. 11

12 ηλαδή: Ακόµα και αν η βελτίωση που ακολουθεί την έναρξη χορήγησης του αντιβιοτικού είναι θεα- µατική, δεν θα πρέπει διακόπτουµε από µόνοι µας την αγωγή, αλλά να συνεχίσουµε τη θεραπεία για όσο χρόνο έχει προκαθορίσει ο γιατρός µας. Όταν η θεραπεία τελειώσει, να µην κρατάµε τυχόν αντιβιοτικά «που περίσσεψαν» στο σπίτι. Έτσι αποφεύγουµε την αυθαίρετη λήψη αντιβιοτικού κάποια άλλη φορά. Αντίθετα, αν τρεις ηµέρες µετά την έναρξη των αντιβιοτικών δεν παρουσιάζεται καµία βελτίωση, τότε θα πρέπει να επισκεφθούµε ξανά τον γιατρό µας. Τι πρέπει να γνωρίζουµε: 1. Κοινό κρυολόγηµα (συνάχι, κόπωση, ίσως πυρετός, πόνος στα κόκκαλα και στους µύες): ΟΧΙ στα αντιβιοτικά: τα κρυολογή- µατα µπορεί καµία φορά να διαρκέσουν πάνω από δυο εβδοµάδες. Τα αντιβιοτικά είναι τελείως άχρηστα, ακόµα και αν η ρινική καταρροή είναι κολλώδης ή κιτρινωπή ή άλλου χρώµατος. 2. Ωτίτιδα Σε πολύ µικρά παιδιά µπορεί ο γιατρός να αποφασίσει να δώσει αντιβιοτικό. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων κάτι τέτοιο δεν χρειάζεται. 12

13 3. Φαρυγγίτιδα, αµυγδαλίτιδα ΟΧΙ αντιβιοτικό στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Η κυνάγχη και η φαρυγγίτιδα είναι, τις περισσότερες φορές, ιογενείς. Μόνο σε περίπτωση µικροβιακής φαρυγγίτιδας-αµυγδαλίτιδας χρειάζεται αντιβιοτικό και αυτό θα το κρίνει ο γιατρός. 4. Βρογχίτιδες ΟΧΙ αντιβιοτικά. Στην πλειοψηφία τους οι λοι- µώξεις στα παιδιά είναι ιογενείς, άρα το αντιβιοτικό είναι άχρηστο. Σε παροξυσµούς χρόνιας βρογχίτιδας σε ενήλικες, πάλι το αντιβιοτικό είναι άχρηστο στη θεραπεία. 5. ιάρροιες ΟΧΙ αντιβιοτικά. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι διάρροιες είναι ιογενείς άρα τα αντιβιοτικά είναι άχρηστα. Ακόµα και οι διάρροιες µικροβιακής αιτιολογίας συχνότατα αυτοθεραπεύονται και έτσι δεν είναι αναγκαίο το αντιβιοτικό. Σε κάθε περίπτωση ο γιατρός είναι ο µόνος αρµόδιος για να αποφασίσει τη χορήγηση του αντιβιοτικού. Ο γιατρός όµως, θα πρέπει πάντοτε να λαµβάνει σοβαρά υπόψη του το µεγάλο πρόβληµα της µικροβιακής αντοχής όταν σκέφτεται να χορηγήσει αντιβιοτικό. 13

14 Τι πρέπει να θυµόµαστε: 1. Καταναλώνουµε πολύ συχνά άσκοπα τα αντιβιοτικά. Έτσι αυτά χάνουν τη δραστικότητα τους. 2. Οι λοιµώξεις που σήµερα θεραπεύονται χάρη στα αντιβιοτικά, θα µπορούσαν να ξαναγίνουν θανατηφόρες. 3. Στην πλειονότητα τους οι απλές λοιµώξεις αυτοθεραπεύονται. 4. Τα αντιβιοτικά δρουν στα µικρόβια, αλλά όχι στους ιούς. 5. Η λύση δεν βρίσκεται στην υποθετική ανακάλυψη νέων αντιβιοτικών. 6. Ας χρησιµοποιούµε τα αντιβιοτικά πιο σωστά και λιγότερο συχνά. 7. Μόνο ένας γιατρός µπορεί να κρίνει την σοβαρότητα µιας λοίµωξης και την αναγκαιότητα χορήγησης αντιβιοτικών. Μην χρησιµοποιείτε ποτέ αντιβιοτικά αν δεν το έχει συστήσει ο γιατρός σας. 14

15 Όλοι µαζί, ασθενείς, γιατροί, φαρµακοποιοί, φαρµακευτικές εταιρείες θα µπορέσουµε να χρησιµοποιήσουµε περισσότερο έξυπνα τα αντιβιοτικά δηλαδή λιγότερο συχνά και πιο σωστά. Μιλήστε, για αυτό το θέµα, µε τον γιατρό σας και τον φαρµακοποιό σας. ΑΣ ΙΑΦΥΛΑΞΟΥΜΕ ΤΑ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΜΑΣ ΣΩΣΟΥΝ ΤΗΝ ΖΩΗ 15

16 ñ ÀappleÂÚÎ Ù Ó ÏˆÛË ÓÙÈ ÈÔÙÈÎÒÓ Î È ÌÈÎÚÔ È Î ÓÙÔ ñ fiùâ Â Ó È apple Ú ÙËÙ Ù ÓÙÈ ÈÔÙÈÎ ; ñ Ò appleú appleâè Ó ÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ ÌÂ Ù ÓÙÈ ÈÔÙÈÎ ; Αντίγραφα διατίθενται από τον Εθνικό Οργανισµό Φαρµάκων Μεσογείων 284, Χολαργός τηλ.: fax: relation@eof.gr